HATTÎ-KÛRD UYGARLIĞI : DİLSEL
VE KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİN İZİ .
Özet
Bu makale, Anadolu’nun yerli halklarından biri olarak kabul edilen Hattîler ile Kürt halkı arasında olası tarihî, dilsel ve kültürel bağları incelemeyi amaçlamaktadır.
Hattî dili, Hint-Avrupa ve Semitik diller dışında izole bir dil ailesine mensup değildir.
Temel sözcük ve kavramların Kürtçe ile Ortak olduğu görülmektedir.
Giriş
Anadolu’nun yazılı tarih sahnesine çıkan ilk halklarından biri olan Hattîler, M.Ö. 2500’lerden itibaren Orta Anadolu’da önemli bir kültür inşa etmişlerdir. Hititler’in bölgeye gelişinden sonra asimile olmalarına rağmen Hattî dili ve kültürü, Hitit metinlerinde ve sonraki uygarlıklarda etkisini sürdürmüştür.
Kürtlerin atalarının Mezopotamya’nın kuzeyinde ve Anadolu’nun Batı,orta güney doğusunda yaşadığı bilinmektedir.
Hattîler ile Kürtler arasında tarihî ve kültürel süreklilik bulunmaktadir. [^1].
Hattî Dili ile Kürtçe Arasındaki Etimolojik Benzerlikler
1.“Hat- Hattî-Ha ” kökler üzerinden eyleminin etimolojisik kök
Hat : Kurdcede Gelmek anlamına gelen hatin fiil kökü, geçmiş zaman çekimiyle hat (geldi) biçiminde kullanılır:
Hat tu şa > Sevinçle,coşkuyla neşeyle geldin .
Hatî > gelmiş, gelen, mevrut
Hat û çû > Geldi ve gitti .
Ez hatim – Ben geldim
Ew hat – O geldi
Benzer şekilde Hattî dilinde de
"gelmek, varmak" anlamında hat
ya da ha biçiminde ifadelerin kullanıldığı, Hitit metinlerinde Hattîce kökenli dualar ve mitolojik metinlerde görülmektedir[^2].
2. "Ha" Ünlemi ve Bağlamları :
Kürtçede “ha” kelimesi, bazen çağırma veya tepki anlamında kullanılır:
Ha ! – Hadi !> (emir/tetikleme)
Hattî-Hitit ayin metinlerinde de
“ha” veya “hah” seslenişleri ritüel başlangıcında yer almaktadır.
Bu benzerlik, kelime kökenlerinin ilksel bir ortak yapıdan geldiği tezini guclu sekilde desteklemektedir[^3].
Coğrafi ve Kültürel Devamlılık :
Hattîlerin merkezi olan Hattuşa , Kürtlerin tarihsel olarak yaşadığı bölgelerdendir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki höyüklerde ele geçen bazı kült nesneler, Zagros kültürleri ile Hattî kültürü arasında paralellik göstermektedir[^4].
Ayrıca Kürtler içinde yer alan Hurri-Mitanî, Lulubi, Subartu gibi halkların da Hattîlerle temasta olduğu, arkeolojik ve filolojik verilerle desteklenmektedir[^5].
Kürt Mitolojisinde Hattî İzleri :
Kürt efsanelerinde geçen “geliş, varış” temaları, Hattîlerin “ilahi inişler” ayinleriyle örtüşmektedir. Özellikle "Newroz" kutlamalarında ateşin etrafında “hat hat hat” nidalarıyla yapılan dansların bu eski Hattî ritüellerinden türediği düşünülmektedir.
Sonuç
Hattîler, Anadolu’nun yerli halklarından biri olarak yalnızca Hititler’e değil, aynı zamanda bölgedeki diğer yerli halklara, özellikle de Kürtlere kültürel ve dilsel miras taşıyıcısı olmustur.
Kürtçedeki "hatin" gibi kelimelerin Hattî dilindeki benzer köklerle olan ilişkisi, bu halklar arasında bir süreklilik olduğunu göstermektedir.
Kaynakça ve Dipnotlar
[^2]: Houwink ten Cate, Philo.
“The Hattian Language and its Indo-European Connections”, Anatolian Studies, Vol. 18, 1968,
pp. 35–47.
[^3]: Güterbock, Hans. The Hittite Rituals in Hattic Language, Chicago Oriental Institute, 1951.
[^4]: Burney, Charles and Lang, David. The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus, Thames & Hudson, 1971.
[^5]: Diakonoff, Igor. M. The Pre-History of the Armenian People, Caravan Books, 1984.
07.06.2025 İ.ATES
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder