M.Ö. 11.000’den Günümüze Kürdlerin Tarihsel ve Coğrafi Varlık Alanları

M.Ö. 11.000’den Günümüze Kürdlerin Tarihsel ve Coğrafi Varlık Alanları

Özet

Bu çalışma, Kürt halkının tarih öncesi dönemlerden başlayarak beş farklı büyük coğrafyada — Anadolu, Kafkasya, Orta Asya, Aryana ve Horasan — kurdukları devletler, kültürel miraslar ve siyasi varlıkları ele almaktadır. Roma, Bizans, Osmanlı, İran ve Rus kaynaklarında yer alan arşiv belgeleri temel alınarak Kürtlerin çok katmanlı tarihsel sürekliliği vurgulanmaktadır.

1. Anadolu’da Kürt Varlığı ve Devletleşme Deneyimleri

Kürtlerin Anadolu’daki varlığı, Hattîler ve Hurrîler gibi erken halklarla ilişkilendirilmektedir. 

M.Ö. 2000'li yıllarda Hurrî-Mitanni kültür alanı, bugünkü Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da yayılmıştır.[^1]

Roma tarihçisi Xenophon, 

M.Ö. 401’de yazdığı Anabasis adlı eserinde "Kardukhoi" (Karduklar) 

adlı halktan söz eder ve bu halk, günümüzde birçok akademisyen tarafından Kürtlerin atalarıyla ilişkilendirilir.[^2]

Ortaçağ boyunca Mervanîler (990–1085), Eyyubîler (1171–1250), Artuklular (1102–1409) gibi önemli Kürt hanedanlıkları Anadolu'da etkin olmuştur.[^3]

Osmanlı döneminde Kürt mirlikleri özerk statüyle tanınmış; Bitlis, Hasankeyf, Soran, Botan, Dersim 

gibi beylikler bu statüdeydi.[^4]

14. yüzyılda Aydınoğulları, Germiyanoğulları ve Menteşe Beyliği Amasya Beyligi arşivlerde Kürd  Beylikleri izleri vardır.[^5]

2. Kafkasya ve Kürt Devletleri

Gutiler, Sümer kayıtlarında 

"Gutium" olarak geçen dağ halkıdır 

ve Zagroslar’dan Kuzey Kafkasya’ya kadar etkili olmuşlardır 

(M.Ö. 2200-2000).[^6]

Şeddadîler, 10-12. yüzyıllarda Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Kürt kökenli bir 

hanedan olarak hüküm sürmüştür.[^7]

Karabağ, Laçin, Gence ve Şirvan bölgelerinde Kürt emirlikleri 18. ve 19. yüzyıllarda Rus ve İran arşivlerine geçmiştir.[^8]

Kızıl Kürdistan (Kurdistana Sor), Sovyetler Birliği döneminde 1923-1929 yılları arasında kurulan özerk Kürt bölgesidir.[^9

3. Orta Asya ve Turan Coğrafyasında Kürt İzleri    :

İskit (Saka) ve Massagetler gibi Aryen kavimlerin,Kürtlerle kültürel

ve dilsel bağları olduğuna dair arkeolojik bulgular ve teoriler mevcuttur. r. [^10]

Yenisey Kürtleri olarak bilinen halkın kalıntılarına Sibirya’da rastlanmıştır.

Peçenek belgelerinde “Gûz Kurdleri ”  “Kürd boyları” ifadeleri geçmektedir. 

Orta Asya halkları arasında 

Kürt izleri bilinmektedir.[^11]

Balkanlar’daki Tuna Kürtleri ve Goranîler, 17–19. yüzyıllar arası Osmanlı belgelerinde kayda geçmiştir.[^12]

4. Büyük Aryana: Med, Mitanni, 

Hurrî ve Guti Mirası

Med İmparatorluğu, 

M.Ö. 7. yüzyılda İran platosunda Hurrî-Mitanni kültürel mirasının taşıyıcısı olarak Kürtlerin ataları tarafından kurulmuştur.[^13]

Avestaca ile Kürtçe arasında 

ortak sözcük ve Kavramlar  bulunmaktadır. 

Zerdüşti gelenek,Kürtlerin dinsel mirasında iz bırakmıştır.[^14]

Buveyhîler (934–1062) ve Harzemşahlar, Kürtlerin hem askerî hem idarî görevler aldığı İslam devletleridir.[^15]

5. Horasan ve Hazar Bölgesindeki Kürtler

Horasan bölgesinde Kürtlerin yogun yaşandığına dair Şii kaynaklarında bilgiler yer almaktadır.[^16]

Safevî Kürt Devleti ve Ahamenî 

Kürt Devleti gibi yapıların, Kürt mirası taşıdığı yönünde Selçuklu 

ve Fars arşivlerinde yeterli belgeler 

bulunur.[^17]

Zilan, Milan, Şêxan gibi Kürt 

aşiretleri bu coğrafyada özellikle 11–16. yüzyıllar arası belgelerde 

yer alır.[^18]

Sonuç

Kürt halkı, binlerce yıl boyunca farklı adlar, lehçeler ve kimlik biçimleriyle Anadolu’dan Aryana’ya, Kafkasya’dan Orta Asya’ya uzanan geniş bir coğrafyada tarihsel ve siyasal bir varlık sergilemiştir. Son yüzyılda yapılan sistematik inkâr politikalarına rağmen, tarihsel kaynaklar 

Kürtlerin yerli,köklü bir millet olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Dipnotlar    :

[^1]: Diakonoff, I.M. The Pre-history of the Armenian People, Yerevan, 1968.

[^2]: Xenophon, Anabasis, Book IV.

[^3]: Vladimir Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge, 1953.

[^4]: Martin van Bruinessen, Agha, Shaikh and State: The Social and Political Structures of Kurdistan, 1992.

[^5]: Ömer Lütfi Barkan, Osmanlı'da Kuruluş Dönemi Aşiret Yapısı, DİA.

[^6]: Samuel Noah Kramer, History Begins at Sumer, 1956.

[^7]: Minorsky, “Shaddadids”, Encyclopaedia of Islam, 2nd Ed.

[^8]: Richard Tapper, Frontier Nomads of Iran, 1997.

[^9]: Kurdish Academy of Sciences, The Forgotten Republic: Red Kurdistan, 2004.

[^10]: Mirzoev, A.K. Ethnic History of the Kurdish People, Tbilisi University Press, 1989.Gurcistan 

[^11]: Istvan Vásáry, Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 2005.

[^12]: BOA Arşivleri, Tapu Tahrir Defterleri, 16. yy Tuna bölgesi Kurd boylari ,

[^13]: Dandamayev, M.A., The Media and the Medes, in Cambridge Ancient History, Vol III.

[^14]: Mehrdad Izady, The Kurds: A Concise Handbook, 1992.

[^15]: Bosworth, C.E., The Islamic Dynasties, Edinburgh, 1967.

[^16]: Momen, Moojan, An Introduction to Shi'i Islam, Yale University Press, 1985.

[^17]: Şerifî, Tarih-i Selçuki ve Fars Beylikleri, 14. yy.[^18]: BOA, Mühimme Defterleri, Zilan ve Milan Aşiret Kayıtları.

I.Ates