Koç Kurbanı Geleneğinin Başlangıcı: Kûrd Peygamber İBrahim ve Kürtler :

Koç Kurbanı Geleneğinin Başlangıcı: Kûrd Peygamber İBrahim ve Kürtler :

Giriş

Kurban, Ortadoğu halklarının ortak hafızasında hem bir ibadet biçimi hem de sembolik bir bağlılık göstergesi olarak yer alır. Kurban geleneğinin İbrahimi kökeni, özellikle İbrahim Peygamber’in oğlu yerine gönderilen koçla ilişkilendirilir. Bu olay, Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da ortak bir anlatıya sahiptir. Bu makalede, koç kurbanı geleneğinin kutsal kitaplardaki temelleri incelenecek ve bu olayın Kürt coğrafyasıyla tarihsel bağları değerlendirilecektir.

1. Kutsal Metinlerde İbrahim ve Kurban Olayı

1.1 Tevrat (Tanah) Kaynağı – Yaratılış 22

Tevrat’ta, Tanrı'nın İbrahim’i denemek için tek oğlu İshak’ı kurban etmesini istemesiyle başlayan kıssa şöyle geçer:

> “İbrahim elini uzatıp bıçağı aldı, oğlunu kesmek için. Ama RAB’bin meleği göklerden, ‘İbrahim, İbrahim!’ diye seslendi... İbrahim gözlerini kaldırıp baktı, bir koçun boynuzlarının çalılığa takıldığını gördü. Gidip koçu aldı ve oğlunun yerine onu kurban etti.” (Yaratılış 22:10-13)

Bu anlatı, Yahudilikte İshak’ın sadakati ve İbrahim’in imanı ile Tanrı’ya teslimiyetin sembolüdür. Her yıl kutlanan Roş Haşanah bayramında bu olay anılır.

1.2 İncil’de Dolaylı Atıf

Yeni Ahit’te olay doğrudan anlatılmaz; ancak İshak'ın kurban edilişi, Tanrı’nın insanlığa olan sevgisinin sembolü olarak yorumlanır. Pavlus’un mektuplarında, İshak olayının "gelecek Mesih'in kurban edilişine işaret ettiği" belirtilir (Romalılar 8:32).

1.3 Kur’an Kaynağı – Sâffât Suresi (37:100-111)

Kur’an’da oğul ismi verilmez, ancak İslami gelenekte bu oğul İsmail olarak kabul edilir:

> “Ey babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulacaksın.” (Sâffât 37:102)...

“Ona büyük bir kurbanlık fidye verdik.” (37:107)

Burada da Tanrı'nın sınaması ve sadakatin ödüllendirilmesi vurgulanır. İslam’da bu olay, Kurban Bayramı ile anılır.

2. Olayın Coğrafyası: Kürtler ve İbrahim’in Toprağı

2.1 İbrahim’in Memleketi: Kürdistan'ın Kalbi

Kutsal kitaplara göre İbrahim’in doğum yeri Ur şehridir (Urfa veya Ur Kasdim). Mezopotamya’da yer alan bu şehir, bugünkü Güneydoğu Anadolu Bölgesi (özellikle Urfa-Harran hattı) ile ilişkilendirilir. Bu bölge, tarih boyunca Kürt halklarının yaşadığı kadim bir coğrafyadır.

Tevrat’ta İbrahim’in uzun süre Harran’da yaşadığı belirtilir. Harran, tarih boyunca Subarular, Gutîler ve Medler gibi Kürtlerin ataları sayılan halkların yerleşim alanı olmuştur.

2.2 Kurban Tepesi: Şanlıurfa’da "Halil-ür Rahman" Geleneği

Şanlıurfa’da “Halil-ür Rahman Dağı” olarak bilinen yerde, İbrahim’in kurban sunmak üzere oğlunu yatırdığına inanılır. Bu gelenek, hem Müslüman hem de yerel Kürt halkı tarafından “Kurbanın İbrahim’e geldiği yer” olarak kabul edilir. Her yıl bu bölgede kurbanlar kesilir ve bu gelenek etnografik bir Kürt mirası olarak yaşatılır.

3. Kürtlerde Kurban Geleneği: Mitolojik ve Etnografik İzler

3.1 Kürt Mitolojisinde Koç ve Kurban

Kürt halk kültüründe koç, cesaretin ve liderliğin sembolüdür. Koç başlı mezar taşları ve koç şeklinde adak hayvanları, bu sembolizmin izlerini taşır. Bazı Kürt aşiretlerinde, yeni yıl olan Newroz'da koç kurbanı sunulması, bu geleneğin İbrahimi mirasla ilişkisini güçlendirir.

3.2 Yezidîlik’te Kurban Ritüeli

Yezidîler, İbrahim’i peygamber olarak kabul eder ve koç kurbanı geleneğini sürdürür. Cejna Cemayê (Kutsal Toplanma Festivali) sırasında koç kurban edilir. Bu, İbrahim’e gelen koçun anısını taşır.

4. Sonuç

İbrahim Peygamber’e gelen koç, sadece teolojik bir olay değil; aynı zamanda Ortadoğu halklarının ortak hafızasında köklü bir gelenek olarak yaşamaktadır. Bu geleneğin Kürt coğrafyasında doğması, şekillenmesi ve sürdürülmesi, Kürt halkının bu kutsal mirasın taşıyıcısı olduğunun güçlü bir göstergesidir. Hem kutsal metinlerdeki kıssalar hem de Kürt halkının ritüelleri, Koç Kurbanı geleneğinin İbrahimi ve Kürtî bir kökene sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Kaynakça

Tevrat (Yaratılış 22)

Kur’an-ı Kerim, Sâffât Suresi 37:100–111

İncil, Romalılar 8:32

Ismail Beşikçi, Kürtler Üzerine Yazılar

Mehrdad Izady, The Kurds: A Concise Handbook

Philip Kreyenbroek, Yezidism – Its Background, Observances and Textual Tradition

06.06.2025        İ.ATES